ဒဒှ် ဝၚ်ပၠန်ဂတးမန်ခေတ်တၟိ ဗွဲခမၞန်

(က) နူသၞာံ 1948 စဵုစိုပ် 1968

၁။ အလဵုအသဳဗၟာ မဟာဝါဒဳ ဖ-ဆ-ပ-လ ဥူနူတအ် လတူပွမဍဵုဍိုက်ကၠုၚ်မံၚ်ဂှ် သွက်ဂွံဒုၚ်တဝ်စၞေဟ် ဂကောံ ဒပ်စဵုဒၞာ ကောန်ဂကူမန် ပါဲဟွံဗၠး ပ္ဍဲဂိတုခ္ဍဲသဳပေၚ် (သၞာံ – 1948 ဂိတုအဝ်ဂါတ်) ဂှ် စပ္တံ ဓမံက်ပတိုန်ကၠုၚ် ပေါဲဗတိုက် ရပ်လွဟ်ရ။

၂။ နူတမ်ဝါဒိတေံဂှ် ဂအုံဆာန်ဂကူတအ် ချဳဓရာၚ် ဗွဲမစန်ၜန်ညဳသၟဟ် ဟွံမွဲကၠုၚ်ရ။ လက်ကရဴဂှ် ပံၚ်ဗစိုပ်ကၠုၚ် ဗီုပြၚ်ဒပ်ပံၚ်ကောံ မာန်ကၠုၚ်တုဲ နူဂှ်မွဲကဆံၚ် ပ္ဍဲသၞာံ 1954 တေံ နကဵုပၠတရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် “ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်” စန်ပကောံတုဲ ဆက်လုပ်ကၠုၚ် ပေါဲဗတိုက်မာန်ရ။

၃။ နကဵုတမ်ဒပ်ဒမၠုက်ခရိုၚ်တအ် ချဳဓရာၚ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲခရိုၚ်မတ်မလီုကဵု ခရိုၚ်သဓီုမာန်ကၠုၚ်တုဲ ဒပ်ဒမၠုက်ပွိုၚ်ဍုၚ် တအ်လေဝ် ဓမံက်ပတိတ် ချဳဓရာၚ်မာန်ကၠုၚ်ရ။ မွဲလပါ်တေံဂှ် တံၚ်တဲချဳဓရာၚ်ကၠုၚ် ကဵုဂကောံမဟာမိတ် စတမ် KNU တအ်ရ။

၄။ ပ္ဍဲသၞာံ 1958 ဂိတုဂျူလာၚ်ဂှ် နကဵုမူအလဵုအသဳ ဖ-ဆ-ပ-လ ဥူနုတအ် ပွမသၠာဲကၠေံလွဟ်ကဵု ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဂှ်တုဲ ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် သၠာဲထောံဗီုပြၚ်ပေါဲဗတိုက် လုပ်အာအပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ် ဖျေံထောံလွဟ်ရ။

၅။ ပ္ဍဲအခိၚ်တေံဂှ် နကဵုပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ်ဟေၚ် ဖန်ဗဒှ်ကေတ် ကံကုသဵုမန်တအ်မာန်ရောၚ် ညးမပတှေ် ကေတ်လဝ် ကမ္မတဳဗဟဵု နာဲယှိုဲကျေန်ကဵု ညးတာလျိုၚ် ဥက္ကဋ္ဌပွိုၚ်ဍုၚ် နာဲဓမ္မနေတအ် ပတန်ကၠုၚ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတုဲ တံၚ်တဲကဵု ရဲဘဝတုပ်တအ်တုဲ ဆက်ရုန်ဂစာန် လုပ်ကၠုၚ်ပေါဲဗတိုက်ရ။

၆။ ပ္ဍဲသၞာံ 1962 ဂှ် ဒပ်ပၞာန်နေဝေန်တအ် သဳအဝဵုတုဲ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ မၞုံမံၚ်ကဵုသ္ဂံၚ်တြေံ နူဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်တအ် ညးမဆာန်ဂကူ မပါလုပ်ကၠုၚ် ဂၠိုၚ်တအ်ဝွံ အပ္ဍဲပေါဲဆဵုဂဗတက်ကျာ သဳကၠဳၜိုဟ်လလံပ္ဍဲဍုၚ် ကုကံၚ်ဇြဳပၠန်ဂတး (တော်လှန်ရေး ကောၚ်စီ) သၞာံ 1963 ဂှ် နကဵုညးလုပ်ဂကောံ ဒပ်ပံၚ်ကောံ (မ-ဒ-ည-တ) ပါလုပ်သဳကၠဳလဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲအခိၚ်တေံဂှ် ပံက်ကၠုၚ် ခရိုၚ်မတ်မလီု ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ဒမၠုက် ပွိုၚ်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ် (လှာ်ဒကှ်-ဇြပ်ဗု-မုဟ်ဍုၚ်)မာန်ကၠုၚ်ရ။

၇။ ပ္ဍဲကၠောံသၞာံ 1965 ဂှ် ညးအုပ်ကာဗော် နဲဓမ္မနေ က္ဍိုက်ပ်တုဲ နကဵုယၟုဗော်ဟံၚ်ပြာ်ကောန်ဂကူမန် ပါ်တိတ်အာရ။ ဇကုကဵုဇကု ဒးသောၚ်ကလးကၠုၚ်ကဵုလွဟ်လေဝ် နွံရ။ ပ္ဍဲသၞာံ 1966 တေံဂှ် ဂကောံဗဗွဲဗက် ဗီုတၠအဝဵုပၞာန် (အံၚ်ကျောန်၊ ဗဝ်ဏဳ ကေုာံ အရဳ)တအ် ၜါဂကောံ ပါ်တိတ်ကၠုၚ် အပ္ဍဲဂတှေ်ဇြပ်ဗုတေံနွံရ။ ဆဂး ပ္ဍဲလက်ကရဴသၞာံ 1968 ဂှ် သၠဲကၠုၚ်ဒပ် လ္ပာ်ရေဝ်သၟဝ်ကျာ၊ ကျာ်မြဟ်တအ် မာန်ကၠုၚ်ရ။ ကၠာတဲဂှ် ကု KNU ဂှ်လေဝ် ပံၚ်တောဲဒးချဳဓရာၚ်ကၠုၚ်ကီုရ။

(ခ) စနူသၞာံ 1969 စဵုစိုပ် 1988

၈။ ပ္ဍဲသၞာံ 1970 ဂိတုမေတေံ ဂကောံသွက်ဂွံပၠန်ဂတးကဵုအလဵုအသဳပၞာန် မမံက်ဒှ်ကၠုၚ် ဥူနုမက္ဍိုက်ပ် ဗော်ပါလဳမာန် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတအ်၊ ဗော် KNU တအ်၊ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတအ် ပံၚ်တောဲတုဲ ဒက်ပတန်ကၠုၚ် နကဵုယၟု “ပရေၚ်ညဳသၟဟ်ကဵု ဗၠးၜးဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်” (တ-ည-လ) တုဲ ပဵုတုဲဗွဲမစိုပ်တရဴ ချဳဓရာၚ်မာန်ကၠုၚ်ရ။

၉။ ပ္ဍဲသၞာံ 1971 ဂှ် ဂကောံပါ်တိတ် ဗော်ဟံၚ်ပြာ်ကောန်ဂကူမန် (နာဲမန်ဍာံ – နာဲကျဝ်အုၚ်) တအ် ကလေၚ်ပံၚ်ကၠုၚ်ကဵု ဗော်ပၠန်တုဲ နကဵုခရိုၚ်လၟိဟ် ၂ ကေုာံ တံဒပ်ဗညာဓရာံ ဒက်ပတန်တုဲ ကဵုချဳဓရာၚ်ကၠုၚ်ရ။

၁၀။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၁ ဂိတုအဝ်ဂါတ်ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် သဘၚ်သဳကၠဳ က္ဍိုက်က္ဍိုပ်ဗဟဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ အလန်ပထမ မာန်ကၠုၚ်တုဲ ဒက်ပတန် သီုကဵု “ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်” မာန်တိုန်ကၠုၚ်ရ။ ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပၞာန် ဗဟဵုဂှ် နာဲပါန်သာရ။ မွဲလ္ပာ်တေံဂှ် နာဲမိုၚ်တေန် ညးမဒှ် ကေၚ်ကာအပ္ဍဲ (P-A) ဥက္ကဋ္ဌဇၞော် နာဲယှိုဲကျေန်ဂှ် ကၠတ်ပတိတ်ဏာလွဟ် ပါ်တိတ် ဖျေံကၠုၚ်သ္ဇိုၚ် လ္ပာ်ချံၚ်ချဳ ဂတှေ်ပယျဵုခရိုၚ်ဗိက်တေံလေဝ် နွံရ။

၁၁။ ပ္ဍဲသၞာံ 1973 နာဲကျဝ်အိၚ် က္ဍိုက်ပ် ဒပ်ကလေၚ်စဴဍုၚ်မန် နူဒေသရေဝ်ဂှ် ကလေၚ်ပံၚ်ကၠုၚ်ကဵုဗော်တုဲ နကဵုတံဒပ်လၟိဟ် ၃ ပံက်ဗတိုန် ကဵုချဳဓရာၚ်ကၠုၚ်ရ။ မွဲအဆက်ဂှ် နာဲကျဝ်အုၚ် နူတံဒပ်ဗညာဓရာံတအ် ပါ်တိတ်အာ လပါ်ဇြပ်ဗုတေံတုဲ လ္ၚဵုဖျေံလွဟ်ကဵုသၞနွံရ။ နဒဒှ် ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပၞာန်ဗဟဵုဂှ် ကဵုလဝ်တာလျိုၚ်ကဵု ကုနာဲနလ္လာ (ဗၠးနူထံၚ်တုဲ ညးမကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ် ပၠန်ဂတး၊ ကမ္မတဳဗဟဵု ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်) ရ။

၁၂။ ပ္ဍဲသၞာံ 1974 ဂှ် အလဵုအသဳပၞာန် မ-ဆ-လ တအ် ဓမံက်ပတိတ် တွဵုရးမန် ဆယၟုသၟးဂှ်ရ။ ကၠောန်သ္ပ သ္ဘၚ်သဳကၠဳက္ဍိုက်ပ်ဗဟဵု အလန်တတိယ (သၞာံ 1975) နာဲနလ္လာ မဒးဒုၚ်ရုဲစှ် နဒဒှ် ညးအုပ်ကာနာနာ (ကမ္မတဳဗဟဵုတြေံ၊ ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်) တုဲ ဒုၚ်ဒဝ်ကၠုၚ် ပၞာန်ထ္ပက်ထပိုတ် ပန်ထပိုတ် (ဖြတ် ၄ ဖြတ်) တအ်ရ။ နဒဒှ် ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ဗဟဵုဂှ် ရုဲစှ်ကဵုတာလျိုၚ် ကုနာဲထဝ်မန်ရ။

၁၃။ ပ္ဍဲသၞာံ 1976 – 77 တအ်ဂှ် နာဲလေန်ထောန်၊ နာဲယှိုၚ် နူကဵုတံဒပ်ခရိုၚ်တအ်လေဝ်ကီု နာဲကျဝ်အိၚ် က္ဍိုက်ပ် တံဒပ်လၟိဟ် ၃ ဂအုံဗွဲမဂၠိုၚ်တအ်လေဝ်ကီု ပါ်တိတ်လ္ပာ်ဒေသရေဝ်တုဲ ညံၚ်ဂွံဂွံ တိဍာ်တၞဟ်ခြာ အာတ်မိက် ချဳဓရာၚ်ကၠုၚ်ရ။ တုဲပၠန် နာဲပါန်သာ ညးမဒှ် ကမ္မတဳဗဟဵု ဒးဒုၚ်ကေတ်အရေဝ် နကဵုဒုဟ် ဖံက်ပကဝ် စေဝ်ပၞောန်ဗော်ဂှ် အာပံၚ်ထောံကဵု ဂကောံပါ်တိတ် နူဗော်တံပၠန်ရ။ ဒၟာနူဒှ်ကၠုၚ်သာ်ဏအ်ဂှ်ရ ရုပ်သဳထောံ ဒပ်ဖအိုတ် (သီုဒပ်လွဟ်ဇၞော်) ကလေၚ်ပကောံပံက်ပတန် ကဵုချဳဓရာၚ် နဒဒှ် တံဒပ်ဒမၠုက် ဂေတ်ဂေၚ်ခရိုၚ် မွဲတံဒပ်ကဵု ဒပ်ဒမၠုက်ပွိုၚ်ဍုၚ်တုဲ ဗော်ညံၚ်ဂွံဒတူလိုၚ်တန်တဴမာန် ဒးဂစာန်ကၠုၚ်ရ။ လတူရဲပါ်တိတ်တအ်ဂှ် နကဵုလွဟ် ဒးကေတ်ကၠုၚ်အရေဝ်ရ။

(ဂ) စနူသၞာံ 1981 စဵုစိုပ် 1990

၁၄။ ပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳဗော် အလန်ပထမ (သၞာံ 1980) ဂှ် ဆန္ဒဟွံတုပ်သၟဟ်ညးသ္ကအ်တုဲ ပ္ဍဲ 1981 ဂှ် ဗော်ထကးကၠုၚ် ၜါလွးရ။ ညးအုပ်ကာနာနာ နာဲနလ္လာ ဆက်က္ဍိုက်ပ် ပၠအာတရဴဗော်တုဲ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ နာဲနလ္လာက္ဍိုက်ပ်ကဵု နာဲယှိုဲကျေန်က္ဍိုက်ပ် သာ်ဝွံဒှ်ကၠုၚ်ရ။ ပဋိပက္ခရပ်လွဟ် ဇကုကဵုဇကုလေဝ် ဗွဲမအောန်စိုတ် ဒှ်ကၠုၚ်ရ။

၁၅။ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ နာဲနလ္လာ က္ဍိုက်ပ်ဂှ် ပါလုပ်ချဳဓရာၚ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဒပ်ပံၚ်ကောံ (မ-ဒ-တ) ရ။ ပ္ဍဲ 1982 ဒပ်နာဲထဝ်ဂွဳ (ယှိုဲထုက်) ပါ်တိတ်အာ နူတံဒပ် ဗညာဓရာံကၠာတေံဂှ် ကလေၚ်ပံၚ်ကၠုၚ်ကဵု ဗော်ပၠန်ဂှ်ရ ကလေၚ်ဒက်ပတန်ကၠုၚ် တံဒပ်ဗညာဓရာံကဵု တံဒပ်ဒမၠုက် ခရိုၚ်မတ်မလီုတအ်ရ။

၁၆။ ပ္ဍဲသၞာံ 1987 ကြပ်အိုတ် မွဲကရောံကဵု ဒပ်ပံၚ်ကောံ (မ-ဒ-တ) ဗိုၚ်ပညဳကဵုလဝ်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ၜါလွး ကလေၚ်ပံၚ်ဂွံညးသ္ကအ်ရ။ သဘၚ်သဳကၠဳဗော် သၞာံ 1988 ဂှ် ကလေၚ်ဖျေံစွံသ္ပထောံ အလန်ပထမတုဲ ရုဲစှ်ကဵုပၠကၠုၚ်တရဴ ကု နာဲယှိုဲကျေန် (ဥက္ကဋ္ဌ) ၊ နာဲနလ္လာ (ဒု-ဥက္ကဋ္ဌ) ၊ နာဲထေန် (ညးအုပ်ကာနာနာ) ၊ နာဲရဿ (ဖက်ဆော ညးအုပ်ကာ နာနာ) ၊ နာဲထဝ်မန် (ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပၞာန်) ရ။

၁၇။ ပ္ဍဲသၞာံ 1988 ဂိတုဂျူလာၚ်ဂှ် ဒှ်ပဋိပက္ခ ရပ်လွဟ်ကဵု KNU ဂတှေ် ဒေသကျာ်ပိတေံတုဲ ပေါဲဗတိုက်လအ်ပွိုၚ် (၂၇) တ္ၚဲရ။ ပြးခၞာန်အာ သီုဒေသလ္ၚဵုတအ်ရ။ နူကဵုဒပ်ပံၚ်ကောံ (မ-ဒ-တ) တအ်လေဝ်ကီု နူမိဿဟာဲတၞဟ် တအ်လေဝ်ကီု ဗိုၚ်ပညဳကဵုဂှ်ရ ဒေါံကၠုၚ်ပန်ပှော်ရ။ လတူပြဿနာ ဒေသတိဍာ်ဂှ် နကဵုမူ ကွာန်ဇကု ဇကုအုပ်ဓုပ် သာ်ဝွံ သောၚ်ကလး ပညဳဂွံယာယဳရ။

၁၈။ ပ္ဍဲသၞာံ 1998 ဂှ် ဒးဆုတ်တိတ်ထောံ နူဗဒိုပ်ဗဟဵု ဒေသကျာ်ပိတေံရ။ မွဲလပါ်ဂှ် ဒပ် (MDA) နူခရိုၚ်ဗိက်တေံ ကၠုၚ်ပံၚ်ကောံကဵုဗော်ရ။ လက္ကရဴအကာဲအရာတေံဂှ် ကဵုတောဲဗဂပ်စုတ် ပ္ဍဲတံဒပ်ဒမၠုက်ခရိုၚ် ခရိုၚ်မတ်မလီု၊ ခရိုၚ်ထဝါဲ၊ ခရိုၚ်သဓီု၊ ခရိုၚ်ဗိက်တုဲ ပါ်ပရး ချဳဓရာၚ်ကၠုၚ်ရ။

(ဃ) စနူသၞာံ 1991 စဵုစိုပ် 1996

၁၉။ ပ္ဍဲသၞာံ 1992 ဂိတုဒဳဇြေန်ဗာ ကၠောန်သ္ပကၠုၚ် သဘၚ်သဳကၠဳဗော် အလန်ဒုတိယရ။ စနူသၞာံ 1993 ဂိတုဒဳဇြေန်ဗာဂှ် သွက်ဂွံဒေါံပန်ပှော် ဆဵုဂဗသဳကၠဳကဵု အလဵုအသဳပၞာန် (န-ဝ-တ) အလန်ပထမ ပ္ဍဲဋ္ဌာန်ဂအုပ်ပၞာန် ရးအဂၞဴ ဍုၚ်မတ်မလီုတေံရ။

၂၀။ ပ္ဍဲသၞာံ 1995 ဂိတုဂျောန် 29 ဂှ် ဆဵုဂဗသဳကၠဳကၠုၚ် မရနုက်ကဵု ပန်ဝါတုဲ စပတမ်ကွာ်ကၠုၚ် လတူဂၠံၚ် ဒေါံပန်ပှော် ဓဝ်ၜိုဟ်လလံရ။ လတူပရေၚ်ဂှ် သ္ပကၠုၚ်ဒတန် ပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳဗော် အလန်တတိယ သၞာံ 1996 တေံတုဲ ဆက်ချဳဓရာၚ်ကၠုၚ်ရ။ ပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳဂှ် ရုဲစှ်ပတိုန်ဂကောံ ကမ္မတဳ ရေၚ်တၠုၚ်ကေၚ်ကာဗဟဵု ဥက္ကဋ္ဌ – နာဲယှိုဲကျေန်၊ ဒုဥက္ကဋ္ဌ – နာဲထေန်၊ ညးအုပ်နာနာကာဗဟဵု – နာဲရဿ၊ ဖက်ဆောညးအုပ်ကာနာနာဗဟဵု – နာဲဟံသာ၊ ဂကောံကမ္မတဳ ရေၚ်တၠုၚ်ကေၚ်ကာဗဟဵု နာဲဆာန်တိ၊ ညးအုပ်ကာကမ္မတဳပၞာန် နာဲထဝ်မန်၊ ဖက်ဆောညးအုပ်ကာကမ္မတဳပၞာန် – နာဲအံၚ်နာၚ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ ဒှ်ကၠုၚ်ကေန်ဂကောံ (UNPO) ဂကောံသ္ပစၞးကဵု ဂကူဟွံမွဲကဵုဍုၚ်ရ။

၂၁။ လတူပဝ်လသဳ ဒေါအ်ပန်ပှော်ကုအလဵုအသဳပၞာန်ဂှ် တံဒပ်လၟိဟ် ၄ ခရိုၚ်ဗိက်တေံ ဒုၚ်တဲဟွံမာန်တုဲ နာဲဆာန်ဍုၚ် ကေုာံ နာဲအံၚ်က္ဍိုက်ပ် ပါ်တိတ်အာရ။ ဒှ်ဗတိုက်ကဵု ဒပ်အလဵုအသဳပၞာန်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဖျေံထောံလွဟ် အိုတ်ရ။

ကမ္မတဳဗဟဵုမွဲတၠ

(ဂျာနေဝ် ဍုၚ်မန်တၟိ လၟေၚ် – ၂၆၊ လၟိဟ် – ၁ ရ။)